|
|
Konu
Tarihçi Dr. Candan Badem’in Birzamanlar Yayýncýlýk’tan çýkan yeni kitabýnýn baþlýðý Çarlýk Rusya’sý Yönetiminde Kars Vilayeti. Kitapta, 93 Harbi olarak adlandýrýlan 1877-1878 Osmanlý-Rus Savaþý sonunda Rusya’nýn ilhak ettiði ve Mart 1918′e kadar çarlýk yönetiminde bir vilayet (Rusçasýyla oblast) oluþturan üç Osmanlý sancaðýndan (elviye-i selase) ikisinin 1878-1914 yýllarý arasýndaki öyküsü anlatýlýyor. Osmanlý devletinin Batum, Çýldýr ve Kars sancaklarýndan birincisi Ruslarýn Batum oblastýna, son ikisi de Kars oblastýna dahil edilmiþti. Kars oblastý bugünkü Kars ve Ardahan illeri ile Erzurum’un Oltu, Olur, Þenkaya ve Narman ilçelerini kapsýyordu. Ekim 1917 Sosyalist Devrim’inden sonra kurulan Bolþevik hükümeti 3 Mart 1918′de imzaladýðý Brest-Litovsk Antlaþmasý ile elviye-i selase’den çekildi. 1878 ile 1918 yýllarý arasýndaki kýrk yýllýk sürede Rusya’ya terk edilen bu Osmanlý topraklarýnda neler olup bittiði konusunda Türkçede kapsamlý bir monografi þimdiye deðin yoktu. Badem’in kitabý bu boþluðu doldurma konusunda önemli bir adým.
Akademik bir üslupla yazýlmýþ olan kitap yazarýn Rusya, Gürcistan ve Ermenistan’da bulunan çarlýk arþivleri ile Baþbakanlýk Osmanlý Arþivi’nde bulduðu belgelere ve çeþitli dillerde baþka kaynaklara dayanýyor. Bu kaynaklarýn büyük çoðunluðu ilk kez yayýmlanan arþiv belgelerinden oluþuyor. Eskiden Türkiyeli araþtýrmacýlara kapalý olan eski çarlýk ve Sovyet arþivleri bir süredir bütün araþtýrmacýlara açýlmýþ durumda. Yazar Türkiye’den gelip Ermenistan devlet (ulusal) arþivinde araþtýrma yapan ilk Türk tarihçi olarak tanýnýyor.
Kitap o dönemde Kars vilayetinde (Karsskaya oblast) meydana gelen demografik, etnografik, ekonomik, idari, siyasal ve kültürel deðiþimler, göçler ve toprak sorunu üzerinde duruyor. Birinci bölümde konu üzerindeki mevcut literatürün eleþtirel bir deðerlendirmesi yer alýyor. Daha sonraki kýsýmlar askerî-halk yönetimi, çarlýðýn iskân politikasý, toprak sorunu, ekonomi ve vergiler, yargý organlarý ve asayiþ sorunlarý, yerel yönetim, bayýndýrlýk ve ulaþým, eðitim, kültür ve saðlýk bölümleri ile bir sonuç bölümünden oluþuyor. Kitapta bol miktarda istatistik tablolar ve görsel malzeme ile bazý belgelerin fotokopileri de yer alýyor. Ýstatistik tablolar o zamanki Kars vilayeti nüfusunun köy ve þehir bazýnda çok ayrýntýlý bir þekilde milliyet, mezhep, yaþ, cinsiyet, zümre, mülkiyet, meslek, okuryazarlýk, okullaþma, medeni hal, arazi daðýlýmý, hayvan varlýðý, taþýtlar, iþletmeler vb kategorilere göre dökümünü veriyor.
Yazarýn kitabýndaki temel tezlerinden birisi o zamanki Rusya’nýn Ermeni milliyetçi hareketini tehlikeli bulduðu ve Ermenilerin Kars vilayetinde aðýrlýk kazanmasýný uygun görmemiþ olduðu þeklinde. Yazar bir zamanlar çok kültürlü ve çok dinli/mezhepli bir yer olan Kars vilayetinin tarihini nesnel ve tarafsýz bir biçimde yazmaya çalýþtýðýný þu ifadelerle belirtiyor: “Tarihçinin kýlýcýnýn her iki yaný da keskin olmalýdýr. Yani herkese karþý, örneðin hem Osmanlý devletine hem de çarlýða karþý keskin olmalýdýr. Ben burada Kars’ýn renklerini oluþturan bütün kültürel, etnik ve dinsel gruplara karþý önyargýsýz ve tarafgirlikten uzak hareket etmeye çalýþtým. Hiçbir grup için maðdurluklarla veya zaferlerle dolu “görkemli” bir tarih yazmaya çalýþmadým, sadece hakikati anlamaya çalýþtým. Bunun için her kaynaða karþý mesafeli olmak ve eleþtirel yaklaþmak gerekiyordu, ben de bunu yapmaya çalýþtým.”
|
SÝPARÝÞ TAKÝBÝ
YARDIM
